|
Nhà chí sỹ yêu nước Phan Bội Châu, sau một thời gian dài hoạt động cách mạng, bị thực dân Pháp bắt “an trí” ở bến Ngự (Huế). Để ngăn chặn ảnh hưởng sâu đậm của con người ái quốc vĩ đại này đối với quần chúng cách mạng, đặc biệt là lớp học sinh, sinh viên Huế, thực dân Pháp thả rất nhiều “chó săn nòi” thường xuyên lảng vảng theo dõi làm phiền cụ.
Thường ngày, cụ Phan nuôi hai con chó vừa để coi nhà, vừa để khuây khoả. Hai con chó tinh khôn lạ thường. Một con tên là Vá, một con tên là Ki. Lòng trung thành và quý mến chủ của hai con chó làm cho cụ cảm động.
Khi hai con chó chết đi, cụ Phan cho đắp mộ chúng vừa để lưu danh giống “khuyển mã chi tình” vừa để hàm ý chửi bọn chó săn Việt gian hại nòi. Cụ dựng bia cho hai con chó và viết chữ Hán, dịch như sau:
“Vì có dũng nên liều chết phấn đấu, vì có nghĩa nên trung thành với chủ, nói thì dễ, làm thật khó, người còn vậy, huống gì chó!
Ôi! Con Vá này đủ hai đức đó, há như ai kia mặt người lòng thú, nghĩ thế mà đau, nên dựng mộ chí này!”
Và cụ đề bia con Ki như sau:
“Người hơi có đức có nhân thường kém về phần trí. Người hơi có trí thường kém về phần nhân. Vừa trí vừa nhân thật là hiếm thấy!
Ai ngờ con Ki này đủ hai đức đó. Thấy không phải chủ thì xem bằng cừu thù, chẳng bao giờ vì miếng ăn dẫn dụ. Thiệt là trí đó.
Vừa trí vừa nhân, trong giống súc mà người, e đến mày mới thấy. Mà sao vội chết? Hỡi trời! Lòng ta đau đớn, phải tạc mấy lời. Đau đớn quá! Đau đớn quá! Kìa những hàng muông người?”
Những dòng bia này đã làm tím mặt, sưng gan bọn mật thám chó săn bán nước, buôn nòi. Nhân cách đê hèn của chúng không được như giống…chó.
|
VĂN HOÁ – XÃ HỘI
