Lăng Gia Long – Bức tranh tuyệt tác đang được khôi phục – 30/07/2009

Đi thuyền hơn 16 cây số ngược dòng sông Hương, chúng tôi cập bến lăng Gia Long (Thiên Thọ lăng) – khu lăng rộng nhất trong số các lăng vua Nguyễn và  được đánh giá là bức tranh trác tuyệt về sự phối trí giữa thiên nhiên và kiến trúc.

Chỉ tay vào con đường bê tông giả  đất dẫn vào lăng, anh Thế Sơn – Tổ trưởng Tổ giám sát lăng Gia Long, Trung tâm Bảo tồn di tích Cố  đô Huế  (TTBTDTCĐ Huế) cho biết, con đường này trước là  đường đất, đã được trung tâm đầu tư làm xong từ giai đoạn I của Dự án bảo tồn, tu bổ và tôn tạo Quần thể di tích lăng vua Gia Long. Cũng trong giai đoạn I, trung tâm đã đầu tư hệ thống hạ tầng như làm đường, trùng tu cơ sở hạ tầng, hệ thống điện, suối Kim Ngọc, phục hồi Minh Thành điện – điện chính thờ vua Gia Long và hoàng hậu thứ nhất). Trong giai đoạn II này, trung tâm tiếp tục tu bổ các hạng mục là hai nhà Tả vu (Đông Phối điện) và Hữu vu (Tây Phối điện), cổng Tam quan, phục hồi nhà bia và một số hạng mục liên quan như hệ thống đường đi trong khu vực bi đình…

Trùng tu cổng Tam quan

Theo Thuyết minh thiết kế kỹ thuật thi công bảo tồn – tôn tạo giai đoạn II Quần thể di tích lăng Gia Long, hiện trạng khu vực lăng mộ này trước khi được trùng tu đã bị hư hỏng nhiều: về trụ biểu, bên tả bị mất phần đầu, bên hữu bị sứt vỡ, vữa trát bị bong rộp nhiều chỗ. Các tầng sân bị vỡ và sứt ở nhiều nơi, đường đá lát bị lún sụt phần lớn. Đối với khu vực điện cổng Tiền (Tam quan) bị mất hầu hết, chỉ còn lại nền, chân tảng bằng đá thanh hình vuông, một phần tường hồi và 3 cột bê tông cốt thép thay cho cột gỗ trước năm 1975. Tả vu (Đông Phối điện) bị xuống cấp một cách nghiêm trọng và có nguy cơ sụp đổ hoàn toàn. Trong lần khảo sát vào tháng 4-2001, công trình này đã sụp đổ khoảng một nửa và  đến năm 2002 thì được dỡ toàn bộ. Hữu vu (Tây Phối điện) thì bị mất toàn bộ phần trên chỉ còn nền móng và một phần tường. Khu vực nhà bia cũng nằm trong tình trạng cần cứu nguy khẩn cấp do chỉ còn nền, chân đá táng và các bức tường gạch bao quanh, mất hết cấu kiện gỗ. Riêng bia còn tương đối nguyên vẹn, song đế bia bị vỡ nát nghiêm trọng…

Trên cơ sở khảo sát những nền móng còn lại, TTBTDTCĐ Huế  đã tiến hành trùng tu giai đoạn II của dự án trùng tu lăng Gia Long đã được Bộ Văn hoá Thông tin (trước đây) phê duyệt với tổng mức đầu tư 70 tỉ  đồng. Dẫn chúng tôi đến cổng Tam quan của khu vực Minh Thành điện hiện đang được đơn vị thi công tiến hành sơn thếp, anh Sơn cho biết: “Cổng này bị cháy năm 1950 và mất hết toàn bộ. Căn cứ vào một số tư liệu ảnh được trích từ tập san BAVH (Tạp Chí Những Người Bạn Cố  đô Huế – Bulletin  des Amis du Vieux Hué – PV) và một số nhân chứng ở  đây, Trung tâm đã phục hồi lại Tam quan, nhà 1 gian 2 chái, 2 hàng chân. Gian giữa 2 tầng, gian chái hai bên 1 tầng; 8 mái, 8 đao, tường gạch, nóc được trang trí hình hồi long chầu mặt nguyệt, bờ quyết được trang trí bằng rồng, trang trí bề mặt cấu kiện gỗ. Hai nhà Tả vu và Hữu vu cũng được phục hồi nhà 3 gian 2 chái, phục chế tường bao che,…Hiện nay, Trung tâm đang tiếp tục phục hồi, trùng tu tại khu vực nhà bia gồm bia đá, nhà bia và khuôn viên, đường dẫn, các bậc cấp,…

“Phương pháp truyền thống luôn được áp dụng trong trùng tu di tích từ nguyên lý thiết kế  đến các giải pháp về vật liệu…, anh Sơn nói về các giải pháp kỹ thuật áp dụng trong công tác trùng tu. Tất nhiên, bên cạnh đó cũng có áp dụng một số tiến bộ khoa học trong công nghệ nhằm bảo quản như chống nấm, mối cho toàn bộ công trình. Đặc điểm của dự án trùng tu di tích là  đôi khi trong quá trình thi công thực tế phải đổi giải pháp để không tác động hiện trạng nguyên gốc của công trình. Đường bê tông giả  đất là một ví dụ. Trong thiết kế, đường dẫn vào nhà bia sử dụng gạch bát tràng, nhưng trong quá trình thi công thấy nhà bia không có gạch bát tràng nên đã đổi giải pháp dùng được bê tông giả  đất để không tác động hiện trạng nguyên gốc của công trình”. Đường bê tông giả  đất là loại đường dùng đất nguyên thổ  được vệ sinh kỹ  để trộn với ximăng và phụ gia gốc, cát, đá tạo nên nhằm tạo ra màu như màu đất mà lại có cường độ chịu nén cao. Trước đó, con đường dẫn từ bến thuyền vào khu vực lăng cũng đã được áp dụng công nghệ này. Đối với Nhà bia, đơn vị thi công đã áp dụng công nghệ dùng keo ê-pô-xy để chắp ghép được những mảnh nào có thể ghép được, riêng chỗ nào mất thì dùng đá thanh cùng vật liệu đá gốc ghép vào và chạm lại.

Về tiến độ thực hiện, đến cuối tháng 4-2009, đơn vị thi công đã gia cố lại hệ thống tường bao quanh bi đình, phục hồi lại màu sắc theo hiện trạng, phục hồi lại toàn bộ hệ khung gỗ, phần mái lợp và các họa tiết trang trí bờ nóc, bờ quyết. Đối với khu mộ, Hoàng Diện – cán bộ kỹ thuật công trình cho biết: “Bệ thờ bị bể trước mộ vua và hoàng hậu đã được dùng keo và bột đá cùng màu để gắn kết lại và trạm trổ lại hoa văn theo họa tiết cũ. Công việc còn lại là dặm vá tường lan can khu mộ, phục hồi lại nguyên trạng 2 cột trụ biểu ở  đồi Thiên Thọ. Đây là công việc khó khăn nhất”.

Theo Ban quản lý Dự án trùng tu di tích Cố  đô Huế (TTBTDTCĐ Huế), trung tâm sẽ tiếp tục trùng tu các công trình như: mộ vua, hoàng hậu và la thành, kè bờ hồ, trụ biểu chính, tiến tới trùng tu lăng Thiên Thọ Hữu và Gia Thành điện (mộ và nơi thờ tự Thuận Thiên Cao hoàng hậu, vợ thứ vua Gia Long, mẹ vua Minh Mạng) và một số khu lăng khác tại đây nhằm trả lại vẻ  đẹp vốn có của khu lăng mộ hoành tráng này, đưa nơi đây trở thành một điểm tham quan lý thú của du khách khi đến Huế.

                                                                                                Ngọc Hà