TS.KTS. Nguyễn Ngọc Tùng: Nhà vườn truyền thống Huế cần được bản tồn thích nghi dựa vào cộng đồng

• Đinh Văn Chung
• 22-09-2017
• 764 lượt đọc

Nhà vườn truyền thống trong khu vực kinh thành Huế

* Điều gì khiến anh say mê theo đuổi nghiên cứu về nhà vườn truyền thống trong kinh thành Huế trong suốt 10 năm qua?

Lúc đầu, việc nghiên cứu nhà vườn truyền thống Huế là nhằm mục đích đạt được học vị thạc sĩ và tiến sĩ. Nhưng dần dần, nó trở thành niềm đam mê, ngấm vào trong người lúc nào không biết.

*Sau một thập kỷ nghiên cứu về sự chuyển đổi và bảo tồn nhà vườn truyền thống trong kinh thành Huế, anh nhận thấy sự thay đổi lớn nhất của những ngôi nhà vườn truyền thống này là gì? Sự thay đổi này có làm mất đi nhiều giá trị của nhà vườn truyền thống Huế?

Nếu tôi nhớ không nhầm thì 100% các ngôi nhà khảo sát đều có sự chia cắt đất. Có nghĩa là diện tích đất không còn nguyên vẹn như thời ban đầu mà đã bị chia cắt để bán vì lý do kinh tế, chia cho con cái khi tách ra ở riêng, mở đường rộng,…

Điều này rõ ràng đáng tiếc vì nhà vườn truyền thống Huế là sự kết hợp hài hòa giữa ngôi nhà, con người và vườn. Ngoài ngôi nhà, nhà vườn Huế còn còn có các yếu tố khác cấu thành như bình phong, bể cạn, hàng chè tàu, cổng, ngõ,… Việc chia cắt làm mất đi các yếu tố đó và ý nghĩa nhà vườn truyền thống không còn nữa.

* Dưới góc nhìn của một kiến trúc sư và một nhà nghiên cứu, theo anh, nhà vườn truyền thống Huế cần bảo tồn theo hướng nào để có thể thích nghi với cuộc sống hiện đại? Những giải pháp chính mà cuốn sách đề xuất là gì?

Quan điểm của tôi là nhà vườn truyền thống Huế cần được bảo tồn thích nghi dựa vào hoạt động cộng đồng (người dân). Không ai khác, chủ nhân những ngôi nhà là người hiểu rõ nhất những hư hỏng, xuống cấp. Họ cũng là người trực tiếp sử dụng, sinh sống, chăm sóc ngôi nhà. Vì vậy, người dân cần chủ động bảo vệ, giữ gìn các nhà vườn, tránh thụ động trong chờ vào sự hỗ trợ bên ngoài từ chính quyền hay các tổ chức khác. Ngược lại, chính quyền không nên can thiệp sâu vào bảo tồn nhà vườn mà chỉ nên quản lý dựa vào các chính sách, luật bảo tồn.

Những giải pháp chính đã được tôi đề xuất trong cuốn sách là: Thứ nhất, sự chuyển đổi của các nhà vườn truyền thống cho phù hợp với cuộc sống hiện đại là điều không thể tránh khỏi. Mục tiêu đặt ra là dựa vào các yếu tố làm nhà vườn biến đổi để đề xuất giải pháp cho ngôi nhà có thể biến đổi sao cho phù hợp với cuộc sống đồng thời vẫn giữ được các giá trị tiêu biểu. Qua khảo sát cho thấy, các yếu tố làm biến đổi ngôi nhà là gia tăng nhân khẩu, kinh tế, thờ tự, lũ lụt, các yếu tố khác và sự kết hợp các yếu tố trên. Và cơ bản, nhà vườn biến đổi theo 3 hướng: hướng ngang, hướng thẳng đứng và hướng kết hợp ngang – thẳng đứng. Với tác động của mỗi yếu tố, cuốn sách đã đề xuất giải pháp riêng. Ví dụ dưới tác động của lũ lụt thì khuyến khích xây gác lửng, ưu tiên xây ở nhà phụ. Trường hợp bắt buộc xây 2 tầng thì cần xây phía sau nhà chính để giảm ảnh hưởng xấu đến giá trị ngôi nhà.

Một số giải pháp khác được đề cập trong cuốn sách là: đề xuất bảo tồn nhà vườn dựa vào cộng đồng; đề xuất sửa đổi, bổ sung các điều khoản trong chính sách bảo vệ nhà vườn (theo dự án bảo vệ và phát huy giá trị nhà vườn): sử dụng vật liệu địa phương, gam màu truyền thống, lược giản quá trình đăng ký tham gia dự án, điều chỉnh các quyền lợi, nghĩa vụ các bên liên quan, thành lập Hội nhà vườn với các điều lệ, vai trò, quyền lợi, trách nhiệm của Hội… Một giải pháp không kém phần quan trọng nữa là thiết lập các tuyến du lịch nhà vườn, kết hợp với các tour du lịch ở các di sản khác sao cho thuận lợi, phù hợp vì du lịch chính là sự quảng bá, nâng cao nhận thức về bảo tồn và phát huy giá trị nhà vườn, góp phần có thêm kinh phí trong tái sự dụng và bảo quản ngôi nhà (theo Hiến chương của ICOMOS).

“Bằng phương pháp khảo sát kiến trúc kỹ lưỡng, chuyên nghiệp, với ngôn ngữ khúc chiết, hệ thống tư tưởng và giá trị nghệ thuật của nhà vườn truyền thống Huế đã được nhận diện đầy đủ trong sự chuyển đổi không ngừng để thích nghi với cuộc sống hiện đại. Trên cơ sở đó, những giải pháp bảo tồn bền vững nhà vườn truyền thống Huế đã được đề xuất. Đó là những giá trị khoa học và thực tiễn của cuốn sách”. Hội đồng Giải thưởng Kiến trúc quốc gia 2016 nhận xét về ấn phẩm sách đạt giải Bạc “Sự chuyển đổi và bảo tồn nhà vườn truyền thống trong khu vực kinh thành Huế, Việt Nam”.

* Nhà vườn truyền thống Huế có thể học tập cách bảo tồn như đã áp dụng ở Nhật Bản, Thái Lan hay gần hơn là Hội An được không, và nếu áp dụng thì nên áp dụng như thế nào cho phù hợp?

Có thể được. Những trường hợp thành công đó là dựa vào phương pháp bảo tồn dựa vào cộng đồng.

Ví dụ gần nhất là Hội An, họ đã rất thành công trong bảo tồn nhà cổ vì người dân nhận thức rất rõ, du lịch di sản chính là “cần câu cơm” của họ. Họ muốn có thu nhập, có tiền để bảo quản ngôi nhà, sinh sống thì cần làm thế nào thu hút khách du lịch. Họ có những suy nghĩ xa, lâu dài, không chụp giật. Đó là phục vụ chu đáo, tận tình đối với khách. Khách du lịch vì thế, sau khi về vẫn mong muốn quay lại, giới thiệu cho bạn bè, người thân khác,… Họ phối hợp với chính quyền, các công ty Du lịch rất tốt, bài bản. Và cuối cùng, họ là người chủ động trực tiếp bảo quản ngôi nhà trên cơ sở quy định, luật. Còn chính quyền thì quản lý bằng Luật, chính sách, chứ không can thiệp sâu.

Như vậy, việc áp dụng đối với bảo tồn các nhà vườn truyền thống ở Huế là rất khả thi. Cụ thể, chúng ta cần lập Hội nhà vườn và Hội này đóng vai trò đại diện các nhà vườn truyền thống, được chính quyền công nhận. Hội thay mặt các chủ nhân thỏa thuận, làm việc với chính quyền, các công ty lữ hành và tổ chức khác về các mặt du lịch, chính sách, sửa chữa, bảo quản,… thông qua các chính sách, điều lệ. Chính quyền tạo cho các nhà vườn truyền thống chủ động trong mọi hoạt động trên cơ sở pháp luật. Các nhà nghiên cứu, kiến trúc sư là những nhà tư vấn cho Hội về mặt chuyên môn như sửa chữa, cải tạo,…

Sự phối với hài hòa của 3 nhân tố này sẽ tạo nên thành công trong bảo tồn và phát huy giá trị nhà vườn truyền thống.

Xin cảm ơn anh!

Đỗ Ngọc (thực hiện)